مقدمه:
هر چند میتوان گفت امروزه دیگر مو نقش پوشش محافظ و یا نگهدارنده حرارت در بدن انسان را ندارد ولی از دیدگاه زیبایی شناختی اجتماعی، جنبه های جسمی و جنسی آن در ایجاد زیبایی واعتماد به نفس بیشتر در انسان نقش قابل توجهی دارد به همین دلیل علوم و روشهای مرتبط با درمان های ریزش مو، همواره پیشرفت های روز افزون و چشمگیری را تجربه میکنند.
یکی از این علوم و روش های مطرح در زمینه درمان برخی از انواع آلوپسی ،مزوتراپی است که مسیری پویا و کارا را طی نموده و با توجه به موضعی بودن و عوارض ناچیز،حضوری پر رنگ در این حوزه دارد.
در این مقاله ضمن نگاهی کوتاه به آناتومی و فیزیولوژی مو ،علل ریزش مو و درمانهای رایج آن ،شرحی کاربردی از نقش مزوتراپی در درمان برخی از انواع آلوپسی ارائه خواهد شد.
جالب است بدانید که کاربرد مزوتراپی در درمان آلوپسی ،به قرن دوازدهم باز می گردد و اولین بار توسط دانشمندی بنام ambrois par`eانجام شده است.
جنین شناسی:
فولیکولهای مو در هفته نهم جنینی در اثر نفوذ تعدادی از سلولهای اپیدرم به داخل درم بوجود می آیند و این ساخت و ساز تا هفته بیستم جنینی ادامه دارد. ابرو،لب فوقانی و چانه اولین مناطقی هستندکه فولیکولهای مو در آنها ایجاد می شود .بدن زن و مرد ،بطور یکسان،بالغ بر5 میلیون فولیکول مو دارد، پوست سر فقط 100 الی 150هزار از این تعداد را در بر می گیرد . بیشترین تعداد فولیکول ها مربوط به افراد با موهای بلوند است و بعد از آن به ترتیب افراد با موی قهوه ای و قرمز قرار دارند.
آناتومی مو:
فولیکول،مرکز اصلی تشکیل و رشد مو است.پاپی،برجستگی کوچکی از درم،در انتهای فولیکول مو است که مویرگهای خونی و اعصاب در آن قرار دارند و تغذیه ی مو از طریق این عروق صورت میگیرد .
تار مو (Hair shaft) تنها قسمتی از مو است که از اپیدرم خارج میشود و شامل سه لایه ی زیر است:
لایه کوتیکول (پوشش خارجی) که فلس مانند بوده و از شش تا ده لایه از سلولهای کوتیکولی که به صورت همپوشان قرار گرفته اند ،تشکیل شده است.این لایه نقش محافظتی دارد و اگر در اثر عوامل فیزیکی و شیمیایی مانند رنگ،اکسیدان و مواد صاف یا فر کننده آسیب ببیند شفافیت و درخشندگی موها از بین رفته و موها مرده و کدر به نظر می رسند.
لایه کورتکس(پوشش میانی) حاوی سلولهای کورتیکال است که بصورت طولی و به موازات ساقه مو قرار دارند. برخی از سلولهای کورتکس حاوی رنگدانه هستند. این رنگدانه ها به صورت اولیه توسط ملانوزوم های واقع در ماتریکس ساخته شده و طی روند فاگوسیتوز به داخل سلولهای ماتریکس وارد شده و نهایتا به سلولهای کورتیکال پیگمنته تمایز می یابند.
لایه مدولا(پوشش داخلی) که داخلی ترین قسمت ساقه مو را تشکیل می دهد و از سلولهای زایای ماتریکس که درست در بالای درمال پاپیلا قرار دارند،ساخته میشود. معمولا موهای ترمینال ضخیم و دارای مدولا یا بخشی از آن هستند ولی موهای ویلوس نازک و فاقد مدولا هستند.
در کنار بولب یا پیاز مو،غدد عرق ،غدد سباسه (غدد تولید چربی)و عضله راست کننده مو (Arrector pili muscle)
واقع شده است. موهای هر موضع،در واحدهای فولیکولار تقسیم شده و در کنار هم قرار می گیرند.
هر فولیکولاریونیت شامل یک الی چهار تار موی ترمینال،یک یا بندرت دو عدد تار موی ویلوس،غدد سباسه،ریشه عضله راست کننده مو،یک شبکه عروقی یک شبکه ی عصبی اطراف فولیکولی و یک فولیکولوم(شبکه ای پیچیده از کلاژن های نازک که از یونیت مو محافظت می کنند)است.
در یک تقسیم بندی کلی تر،بخشی از ساختار مو را که داخل پوست قرار گرفته در سه برش افقی به سه قسمت تقسیم می کنند:
- سگمان تحتانی(Lower segment):این ناحیه برشی افقی است که از قاعده ریشه مو تا محل اتصال عضله راست کننده مو (Arrector pilli) را در بر می گیرد.
- تنگه (Isthmus) : این ناحیه شامل یک برش افقی از محل اتصال عضله راست کننده مو تا محل خروج مجرای غده سباسه است.
- اینفاندیبولوم(Infundibulum): این بخش از مجرای غده ی سبابه تا محل خروج مو از اپیدرم را شامل می شود.
انواع مو
خصوصیت و قوام موها،بر اساس محل رویش و مرحله ای که مو در آن قرار دارد، متفاوت هستند و از این منظر به چهار دسته تقسیم می شوند:
- موهای لانوگویا موهای جنینی،که موهایی نرم نازک و معمولا شفاف و بدون رنگ هستند و بدن جنین را می پوشانند. این موها در حوالی ماه هشتم بارداری می ریزند.
- موهای ویلوس یا موهای نوزادی که موهایی نازک،شفاف و فاقد مدولا هستند و بعد از تولد،سطح بدن نوزاد را می پوشانند. این موها در بزرگسالی در ناحیه پیشانی و صورت خانمها دیده می شوند.
- موهای ترمینالیا انتهایی که ضخیم و بلند بوده و دارای رنگدانه هایی به رنگهی متفاوت می باشند. این موها،موهای ضخیم نواحی سر، ابرو و مژه را تشکیل می دهند.
- موهای وابسته به آندروژن که حاصل تبدیل موهای کرکی به موهای ترمینال،تحت تاثیر هورمونهای جنسی هستند. نظیر موهای زیر بغل و صورت آقایان.
شکل زیر نمایی از شماتیک از تبدیل موهای نازک و کرکی ویلوس به موهای ضخیم و ترمینال در اثر عوامل هورمونی است:
چرخه طبیعی رشد مو
برای درک بهتر علل ریزش مو،آگاهی از چرخه طبیعی رویش مو ضروری است.هر مو در بدن انسان مستقل از موهای مجاور خود یک چرخه رشد را می پیماید که شامل مراحل زیر است:
مرحله آناژن:مرحله فعال رشد مو است که به طور متوسط سه سال به طول می انجامد. تعداد موهای آناژن در سنین مختلف متفاوت است بطور مثال در سنین کودکی و نوجوانی درصد موهای آناژن بیشتر است. در حالت معمول، حدود 85-90% موهای سر در فاز آناژن قرار دارند و ملانوسیتهای مو تنها در این مرحله از چرخه رشد مو فعال هستند.
مرحله کاتاژن:کاتاژن یا مرحله برگشت، مرحله ای دو الی چهار هفته ای و گذرا است که در آن رشد موها متوقف می شود.معمولا حدود 1% موها در این فاز قرار دارند.
مرحله تلوژن:در واقع مرحله استراحت چرخه رشد موها است که حدود 3 الی 4 ماه بطول می انجامد. حدود 10 تا 15 درصد موها در این مرحله قرار دارند. موهایی که در فاز تلوژن دچار ریزش می شوند، شکل چماقی داشته وانتهای آنها برجسته و سفید رنگ است و با اعمال کشش مختصر کنده می شوند.
در جدول زیر طول مدت هر مرحله از چرخه رشد مو،بر اساس نواحی مختلف بدن،آورده شده است:
| Duration of the hair | Telogen phase% | Duration of the anagen phase | Duration of the catagen phase | Duration of the telogen phase | Duration of the hair cycle | |
| chin | 20 | 80 |
9 weeks |
2-3 weeks |
50 weeks |
15 weeks |
| Upper Lip | 60 | 40 |
12 weeks |
2-3 weeks |
6 weeks |
5 weeks |
| Foream | 40 | 60 |
13 weeks |
2-3 weeks |
16 weeks |
9 weeks |
| Leags | 25 | 75 |
15 weeks |
3-6 weeks |
45 weeks |
16 weeks |
| Pubis | 30 | 70 |
22 weeks |
2-3 weeks |
47 weeks |
18 weeks |
سرعت رشد مو در نواحی مختلف بدن نیز بسته به سن و جنس افراد متفاوت است بطوریکه متوسط میزان رشد روزانه موهای سر 0.37 میلی متر و در ریش و سبیل آقایان 0.35 میلی متر می باشد. سرعت رشد مو قبل از بلوغ در پسرها و پس از بلوغ در خانمها بیشتر است.
ریزش مو
در هر تار مو با اتمام چرخه رشد فعلی، چرخه رشد بعدی شروع می شود و یک تار موی تازه از فولیکول مو شروع به رشد کرده و تار موی قبلی را به بیرون از پوست می راند. بدین ترتیب ریزش مو رخ می دهد. ریزش متوسط روزانه 100الی500تار مو در افراد بالغ و حدود 50الی 70تار مو در کودکان طبیعی تلقی می شود این ریزش مو،همان ریزشی است که در هنگام دوش گرفتن و برس زدن موها مشاهده میشود. موهایی که بدین ترتیب ریخته می شوند، مجددا با موهای جدید جایگزین خواهند شد.
بطور کلی ریزش بیشتر از ده الی پانزده درصد موهای یک فرد یعنی قرار گرفتن بیشتر از ده الی پانزده درصد موهای یک فرد در اواخر فاز تلوژن و اوایل فاز آناژن،بیانگر ریزش موی منتشر در فرد است.
نحوه برخورد با بیماری که با شکایت ریزش مو مراجعه میکند:
زمانی که فردی با شکایت ریزش مو مراجعه میکند اولین قدم،اثبات ریزش مو در اوست.برای رسیدن به این منظور،ابتدا باید شرح حال و معاینه بالینی دقیقی بعمل آورده و پس از اثبات ریزش موی غیر طبیعی،به بررسی علت بروز آن پرداخت و در نهایت با انتخاب روش درمانی مناسب،بیماری زمینه ای(علت بروز)را رفع کند.
اقدام درمانی معمول برای مشکل ریزش مو،تقویت فولیکولهای مو و در صورت امکان،بازگرداندن موهای ریخته شده است ولی اگر پس از بررسی های مقتضی و انجام تمامی اقدامات درمانی نتیجه مثبتی حاصل نشد درمان نهایی پیوند مو است.
برخی موارد مهم در اخذ شرح حال از بیمار مبتلا به ریزش مو:
- سن شروع بیماری:پیشرفت ریزش مو در فردی با سابقه شروع ریزش در سنین کمتر از بیست سالگی سریعتر و شدیدتر از فردی است که ریزش موی وی در سن بالاتر از بیست سالگی شروع شده است.
- نحوه شروع و پیشرفت ریزش مو
- سابقه خانوادگی و مصرف دارو
- نحوه مراقبت از موها
- عفونت،تروما و استرس در طی 2-4 ماه اخیر
- درمانهای انجام شده قبلی و میزان اثربخشی آنها
پس از اخذ شرح حال، باید به بررسی پوست، مو، ناخن و احتمال وجود ضایعات مطرح کننده بیماری های زمینه ای همراه با آلوپسی پرداخت.م واردی مانند تغییرات دیستروفیک ناخن ها و ضایعات چشمی از جمله کاتاراکت و اختلالات اپی تلیوم پیگمانته رتین، آتوپی به ویژه در کودکان، سندرم داون، ویتیلیگو و بیماریهای اتوایمیون از جمله لوپوس، تیروئیدیت و کولیت اولسراتیو.
برای دستیابی به ارزیابی صحیحی از وضعیت مو و پوست ناحیه اسکالپ،بهتر است بیمار از3 الی 4 روز قبل حمام نکرده باشد تا بتوان مواردی نظیر؛ظاهر و ضخامت موها و خشک یا چرب بودن آنها را به درستی بررسی کرده و وجود احتمالی خارش،سبوره،شوره سر و موخوره را مشاهده نمود.
بررسی های دیگری که در تشخیص و درمان ریزش مو اهمیت دارند:
- بررسی کف سر به منظور مشاهده مناطق احتمالی خالی از مو
- بررسی ساقه موها از نظر ضخامت و احتمال نازک شدگی
- انجام تست کشش موها برای تعیین میزان ریزش موها
- و در موارد تکمیلی،انجام تریکوگرام
با توجه به اهمیت تست کشش مو و تریکوگرام،در ادامه بحث،توضیح کوتاهی در مورد آنها ارائه می شود:
تست کشش مو(Hair Pull Test)
این تست در واقع یکی از روشهای اثبات ریزش مو است. جهت انجام این تست، دسته های حدود پنجاه تایی از موهای نواحی مختلف اسکالپ از جمله نواحی فرونتال، تمپورال و اکسی پیتال را انتخاب کرده و هر دسته را بطور جداگانه بین انگشت اشاره و شست دست نگه داشته و پس از اعمال کشش مختصر، تعداد موهای ریخته شده را بررسی می کنیم. اگر تعداد موهای ریخته شده در هر دسته، از پنج عدد بیشتر بود ریزش غیر طبیعی موها تایید می شود.
تریکوگرام
تریکوسکوپ میکروسکوپی پلاریزه و ویژه برای مشاهده وضعیت ظاهری ریشه و ساقه موها،با بزرگنمایی حدود 200 برابر ،به منظور تعیین درصد موهای فرد در هر فاز از چرخه رشد مو است.
ساختمان آناتومیک ریشه مو در فازهای مختلف تغییراتی به شرح زیر است:
در فاز آناژن:پیاز موها توسط دو غده اپی تلیال احاطه شده است.
در فاز کاتاژن: قاعده پیاز مو،گرد،متورم و شبیه دانه کتان است.
و در فاز تلوژن: فولیکول مو بصورت بی رنگ و بی شکل،در یک کیسه شفاف قرار دارد.
بنابراین،با تکیه بر اتفاقات فوق،میتوان با تریکوسکوپی موها، فاز رشد موهای مورد بررسی را تعیین و میزان درصد موهای فاز آناژن و تلوژن را محاسبه کرد و پیش آگهی ریزش مو را در بیمار برآورد نمود چون هر چه درصد بیشتری از موها در فاز تلوژن باشد، پیش آگهی بدتر است.
| تریکوگرام طبیعی فرد بالغ و سالم | |||
| تلوژن | کاتاژن | آناژن | درصد موها در هر فاز |
| 14-15% | 0-1% | 83-85% | مرد |
| 10-11% | 0-1% | 88-90% | زن |
یاد آوری: تریکو گرام با سن افراد تغیر می کند، به طوری که در بچه ها و نوجوانان90%موها در فاز آناژن قرار دارند.
همچنین تریکو گرام در تشخیص موارد زیر کمک کننده است:
- دیس پلازی: مشاهده موهای فاقد غلاف زیر میکروسکوپ،دال بر وجود دیسپلازی است.
- دیستروفی شفت مو(Hair Shaft Dystrophy):بالب های با نمای غیرعادی و باریک بیانگر دیستروفی است که اگر این بیماری با بیماریهای ژنتیک و ارثی همراه باشد، با مزوتراپی قابل درمان نیست. اما اگر در نتیجه تروما باشد بعد از ارزیابی و شناخت عامل تروما و رفع آن، می توان رویش مجدد موهارا با مزوتراپی تحریک کرد.
- افتراق ریزش موی طبیعی از غیر طبیعی
- بررسی میزان اثر بخشی درمانهای انجام شده
